Mayıs-Haziran aylarında Merkez Bankası’nın piyasaya sürdüğü nakit para (banknot) miktarı 145 milyar TL düzeyinde seyrederken Ağustos’ta 180 milyar TL’ye patlamış, buradan da kimileri “karşılıksız para mı basıyorlar?” kaygısına kapılmıştı.
Ağustos ayında bir yazı yazarak bunun öyle olmadığını, kamu maaş ödemeleri ve ilk defa verilen emekli ikramiyeleri için yapılan ödemeler ile kurbanlık için her yıl ortaya çıkan nakit talebinin karşılanmasından başka bir şey olmadığı anlatmıştım.
“Karşılıksız para basıyorlar” kaygısına kapılanların bir gerekçesi de “ATM’lerin hep gıcır para veriyor” olmasıydı. Bu da normaldi; para talebi artıyorsa Merkez Bankası bunu karşılamak için Banknot Matbaası’nda bastığı ama depolarında tuttuğu yeni basılmış banknotları piyasaya sürecekti.
Peki ne oldu sonra? Bakalım:
Emisyon miktarı Ağustos ayından sonra beklendiği gibi hızla gerilemiş.
Ocak başına gelindiğinde bu düşüş 50 milyar TL’yi bulmuş: 180 milyar TL’den 129 milyar TL’ye. Öyle ki her iki bayramın da öncesi bir seviyeye.
Daha fazlası 3 Ocak itibariyle emisyon miktarı, geçen yılın aynı tarihindeki emisyonun sadece 2 milyar TL üzerinde. Aradan geçen bir yılda yüzde 20’lik bir enflasyon olduğu hesaba katılırsa piyasada dolaşımdaki kağıt para miktarı reel olarak küçülmüş durumda. Buradan da bir kriz fotoğrafı elimize tutuşturulmuş oluyor.
Emisyon hareketinin banknot düzeyinde değişimi ise şöyle:
Hani “gıcır para aldık hep ATM’lerden” diyenler iyi okusun.
Merkez Bankası Ağustos ayında nakit para talebini karşılamak için ilaveten 54 milyon adet 200’lük banknot (10.8 milyar TL ediyor), 150 milyon adete yakın da 100’lük banknotu (15 milyar TL ediyor) piyasaya sürmüş. Bu kadar büyük bir sayıda kağıt para çok doğal olarak “ilk defa gün yüzü gören” banknotlardan oluşmuştur.
Ama daha sonra bu banknotların yeniden sisteme döndüğü, yani Merkez Bankası’ndaki “depoya” döndüğü görülüyor.
Dikkat çeken şu: Emisyon hızla gerilese de, görece 100’lüklerin daha azaldığı, yerlerine 200’lüklerin ikame edildiği görülüyor. Bu da normal çünkü ekonomik durgunlukla para talebi azalırken, yüzde 20 artan fiyatlar nedeniyle aynı mal ve hizmetleri satın alabilmek için daha büyük banknotlara ihtiyaç duyuyoruz artık.
Uğur Gürses
