Kategori: 2018 Ekonomik Krizi

2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi, siyaset

Ekonomide Demokles’in kılıcı

ugurses1

“ABD ile ilişkiler yeniden limoni hale geldi ama döviz kuruna bir şey olmadı?” diyenler için anlatayım, bakın bizi ne bekliyor? “Kısa farlardan” çok “uzun farları” yakalım.

Şant Manukyan’ın piyasa yorum notlarında küresel piyasalar çerçevesinde aktardığı Latince bir sözü paylaşayım; “Vulnerant omnia,ultima necat”. (Geçen her saat yaralar, sonuncusu öldürür).

Döviz talebinin görece düşük olduğu, kamu bankaları eliyle neredeyse her yukarı hareketin satışla durdurulduğu, küresel piyasalarda yeniden faiz indirimi beklentilerinin yükseldiği, “güvercinlerin havalandığı” bir piyasa atmosferinde, S-400 teslimatının başlaması, ABD’nin buna karşı F-35 programını askıya alması döviz kuru üzerinde hemen bir etki yapmadı.

Hatta perşembe akşam saatlerinde Trump “Şu an için Türkiye’ye yaptırımlara bakmıyorum” dedi. Bu da kuru biraz daha aşağı çekti.

Peki ne olacak?  

Rusya’dan satın alınan hava ve füze savunma sistemi S-400’lerin teslimatı geçen hafta cuma günü başladı. Türkiye böylece yeni bir sürece girmiş oldu; ABD’nin CAATSA olarak adlandırılan yasası nedeniyle potansiyel bir yaptırım süreci de başlamış oldu. Bunun ne zaman uygulamaya konulacağını, hangi sertlikte olacağını, Başkan Trump’ın 180 günlük öteleme yetkisini kullanıp kullanmayacağını, bunun için gerekli geçerli bir dayanak ileri sürüp süremeyeceğini bilmiyoruz. Hemen gelebileceği gibi, Çin’e olduğu gibi 7-8 ay sonrasına yayılabilmesi de söz konusu olabilir.

Bunlar uzmanlarınca dile getirilen unsurlar.

ABD ile ilişkilerin üslubu şimdilik yumuşak da olsa, sonuçlarının ilerleyen zamanla sert bir patikaya girmesinin ekonomiye etkileri olacak. Yaptırımlar şimdi de gelse 7-8 ay sonra da gelecek olsa; kreditörler açısından hiç fark etmeyecek, Türkiye’ye açılan kredi kanallarının teslimatın başlamasıyla girilen süreçte daha da daraldığını göreceğiz.

Asıl temel sorun; yasaya göre bir yaptırım gelecek de bunun ne olacağı bilinmiyor. Şu hali ile de askıda. Yani “Demokles’in kılıcı” olarak duruyor. Belirsizlik finansal piyasalar için de, kreditörler için de en kötüsüdür. Fiyatlayamazsınız. Ama bir yaptırım maddesinin potansiyel hasar tespiti mümkün.

Yaptırım ne?   

CAATSA olarak bilinen yasaya göre ABD başkanı, 12 yaptırım seçeneğinden 5’ini uygulamak zorunda.

Yaptırım seçenekleri arasında, silah sistemlerinin ithalatını yapan tüzel kişilikle ABD Eximbank’ın garanti, sigorta ya da kredi işlemlerini durdurması, ABD’den yapılacak ihracat izinlerinin reddedilmesi, ABD hukukuna göre yapılacak dövizli işlemlerin yasaklanması, ABD finansal sistemi ile işlem yasağı, ABD egemenliği altındaki tüm varlık ve hakların dondurulması gibi yaptırımlar var.

Başkan’ın yaptırımları 180 gün öteleme yetkisi var; ama bunun için Kongre’ye esaslı ve ikna edici gerekçeler sunması gerekiyor. S-400 ekipmanlarının, bataryasının gelmesine karşın füzelerin ise Eylül ayında gemi ile nakledileceği de açıklandı. Metin Gürcan gibi kimi askeri uzmanlara göre Trump’ın, henüz asıl malzemenin teslimatının yapılamamış olmasına dayanarak ötelemesi de mümkün.

Potansiyel yaptırımların muhtemel adresi savunma sistemlerinin ithalatını yapan kurum olabilir. Bu ayrıntılar ilgili uzmanlarca fazlasıyla değerlendiriliyor. 

Konu şu; gelinen eşikte Türkiye ve ABD arasındaki gerilim, kırılma olmadan her iki tarafça da diplomatik incelikle götürülse de kritik eşik geçildi.

Ağustos 2018’de Rahip Brunson krizinde ABD tarafından konulan yaptırımlar şunlardı; iki bakana mal varlığını dondurma, çelik ithalatına uygulanan verginin yüzde 25’ten yüzde 50’ye çıkarılması, alüminyum için de yüzde 20’lik yeni vergi uygulamaya başlanmasıydı.

Ekim ayında Brunson serbest bırakıldıktan sonra çelikte vergi yüzde 50’den yüzde 25’e indirilirken, alüminyum vergisi yürürlükte kalmıştı. Trump ayrıca, 17 Mayıs 2019’dan geçerli olacak biçimde Türkiye’ye ABD ile ticarette vergi avantajı sağlayan ve 2018’de 1.9 milyar dolarlık bir ihracat hacmimize karşılık gelen Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) kapsamındaki ülkeler listesinden çıkarmıştı.

Brunson krizi sona erse de eskiye dönüş olmadı; ABD’nin ekonomik adımları kalıcı oldu. Gelinen bu noktada, S-400 teslimatı sonrasında ABD’den ne geleceğini henüz bilmiyoruz.

Teslimatın başlamasıyla “düğmeye basıldı” ve geriye sayım başladı. Geriye sayım sürecinde ABD yönetimi ve Kongresi ile Türkiye arasındaki gerilim yükselecek. Seçim süreci hızlanan ve ABD’deki soruşturmalarla, skandallarla başı belada olan Trump, dengesiz biçimde başlayan bu sürecin bir aşamasında yeni bir sertlik gösterisine girişebilir. Hele ki geçmişte “sert çıkıp sonuç aldığı” bir deneyimin gölgesinde iken.

Ani duruşa yeni takoz

Konu sadece ABD değil, NATO gibi Batı askeri ittifakının da konusu. Bu yüzden “duvardan çekilen tuğla” niteliği de var.

İşte bu yüzden, Ağustos 2018’deki gibi “ver papazı-al papazı basitliğinde” bir kriz de değil bu. Arkada Kongre tüm katılığı ile duruyor. Aynı biçimde Ağustos 2018’deki yaptırımlar ile karşılaştırılamayacak potansiyel yaptırımlar söz konusu.

Bugünkü krize bakınca, Ağustos 2018’deki Brunson krizinde karşılaştığımız yaptırımlar, çelik ve alüminyuma getirilen ilave vergiler haricinde tamamen sembolik kalıyor.

Şimdi potansiyel yaptırımlar, en hafifi de ilk aşamada doğrudan ekonomiye hasar vermese de Ağustos 2018’deki sembolik olanlarına göre “etli-butlu” yaptırımlar.

Ankara’nın bakışıyla “iyi polis Trump” ertelemeye çalışsa da ya da Türkiye’yi kaybetmemeye çalışarak zamana yaysa da “Demokles’in kılıcı” yabancı kreditörler için asılı duruyor olacak.

Bu yaptırımların Eylül’de füzelerin teslimatı sonrasında devreye girme potansiyeli taşısa da uluslararası finansal ilişkilerde Türkiye’nin kredi kanallarını iyiden iyiye kısacaktır.

12 Temmuz tarihindeki ilk malzeme teslimatıyla, “Türkiye bir şekilde S-400’leri almayı erteler, almaz. Başka yere koyar. Kutuyu açmaz” beklentilerini çöpe atıldı. Sürecin başladığı görüldü.

Yerel seçimler sonrasında, ekonomi politikasında “maceracı” yollara sapıldı. Merkez Bankası kaynaklarına el atılıyor, başkanı azlediliyor. Uluslararası siyasette de egemenlik hakkına dayanarak bir savunma sistemi satın alınıyor olsa da terazinin diğer kefesinde ekonomik güvenliği zayıflatan potansiyel bir risk güçleniyor.

S-400 teslimat sürecinin başlaması ile ya da ileride potansiyel bir yaptırımın güçlenmesi ile ille de döviz kuruna bakarak ölçüm yapılmamalı. Asıl etki kredi kanalından gelecek. Kur da orta vadede muhtemelen daha “yapışkan bir merdiven” görünümüne bürünecek.

Böyle bir sürece girerken, paramızı savunacak mekanizmaların altını boşaltmak akıl kârı değildi. Uluslararası konjonktür “Merkez Bankası başkanını gönderdik paramıza bir şey olmadı” şaşkınlığını destekleyecek akışta çünkü.

Brunson krizi Ekim ortasında tahliye ile sonuçlansa da ödemeler dengesinde “ani duruş” sona ermedi. Ekim-Mayıs arası dönemde toplam cari açık sadece 1 milyar dolar olurken, finans hesabından giriş sadece 8 milyar dolar oldu. Bunun da neredeyse tamamını Hazine’nin dışarıdan yaptığı borçlanma oluşturuyor.

Cari fazlaya dönüşen dış alem hesabı övünülecek bir durum değil. Çünkü bunu isteyerek planlayarak yapmış değiliz. Ekonomiyi yöneten damat bey bilmiyor belki ama; bu bir “duvara toslama” duruşu. Bu “ani duruşun” ekonominin çarklarının nasıl yavaşlattığı tüm ekonomik birimlerce fark ediliyor.

Şimdi ABD’de ister hemen, isterse sonra gelecek yeni bir yaptırım dalgası bu tabloyu devam ettirecektir. Bunun ekonomi için sürdürülemez olduğu çok açık.

Neydi o söz; “Vulnerant omnia,ultima necat”. (Geçen her saat yaralar, sonuncusu öldürür).

Uğur Gürses

Reklamlar
2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi, para politikası, siyaset

Hükümetin yeni ekonomi programı: “MEP”

ugurses1

Merkez Bankası başkanı Murat Çetinkaya 6 Temmuz Cumartesi günü görevden alındı. Aradan geçen 5 günde ekonomiden sorumlu Bakan Berat Albayrak’ın sesi çıkmadı.

Başkan yardımcısı olabilmesi için 2012’de yasa değişikliği yapılarak önü açılan Çetinkaya, 2016’da da başkan olarak atanmıştı. Çetinkaya’nın bir gecede azledilmesi, yeni “maceracı yolun” önündeki engeli kaldırmak için olmalı.

Çetinkaya’yı görevden alan Cumhurbaşkanı Erdoğan. Damadı Albayrak’a da danışmış.  Acaba Albayrak mı talep etmiştir görevden almayı? Mevcut krizin siyasi sorumluluğunun üstüne “şal örtmek” için, “günah keçisi” olarak öne sürerek? Henüz ortaya çıkıp konuşmadığı için bunu bilmiyoruz.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, görevden aldıktan sonra Çetinkaya için son 2 günde epey memnuniyetsiz sözler sarf etti. Görevden almayla ilgili en açık sözü şuydu: “Böylelikle faiz denilen bu her türlü kötülüğün anası olan bu konuda verilen talimatlara uymayan arkadaşımızın değişmesi konusunda böyle bir adım attık.”

Erdoğan bu sözlerden bir gün önce de Saraybosna ziyareti sonrası yolda gazetecilere “Şimdi burada da yapı içerisinde Sayın Başkanın kendine has birçok tasarrufu olmuştur ve bu tasarruflar neticesinde de maalesef ağır bedeller ödendi. Bu artık bir yere kadar katlanılabilirdi, çekilmez oldu ve ondan sonra da bunu başta Hazine ve Maliye Bakanım olmak üzere arkadaşlarımızla değerlendirmemizi yaptık ve bu değerlendirmeyi yaptıktan sonra da burada bir değişikliğe gitmenin faydalı olacağına inandık” diyordu.

Öğreniyoruz ki Albayrak’a da danışmış.

Peki Albayrak, Çetinkaya için ne diyordu yakın zamana kadar?

Merkez Bankası Eylül 2018’de faizleri rekor ölçekte 6.25 puan yükseltince, Bakan Albayrak enflasyonla mücadele konusunda yapılması gereken her şeyin yapılmaya başlandığını vurgulayıp “Eylül ayında TCMB’den enflasyonla mücadele için güçlü bir adım geldi ve bu adımla bağımsızlık tartışmaları da kapandı” demişti.

Bağımsızlık perdesi kapandı

Şimdi anlaşılıyor ki; Merkez Bankası başkanı görevden alınarak sadece ambalajı kalan bağımsızlık dönemi kapanmış oluyor.

O tarihte Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu yüklü faiz artışı için “Hadi buyurun bağımsızlık. Bağımsızlığın neticesini göreceğiz. Şu an şahsen benim sabır safhamdır. Ve o sabır bir yere kadar” demişti. 9 ay süren sabır da buraya kadarmış.

Biraz daha yakına gelelim; Bakan Albayrak Ocak 2019’da Davos’ta “Herkes kendi işini yapıyor. Merkez Bankası işini bağımsız olarak son birkaç aydır çok iyi yapıyor. Bundan sonra da işlerini analitik bir şekilde verileri inceleyerek yapmaya devam edecek” demişti. Albayrak, “Mali ve para politika uyumu son yılların en iyi seviyesinde. Odaklandığımız konu kaliteli büyüme” diyordu.

Şimdi soru şu; ocak sonunda her şey çok iyi iken ne olmuştu da “ağır bedel ödenen” hale gelinmişti? Bunun da suçlusu Merkez Bankası başkanı oluştu? Seçim sonuçları mı?

İşin doğrusu; görevden alınan Merkez Bankası Başkanı Çetinkaya hükümetle gayet uyumlu biçimde çalıştı. Eylülde faiz artışı yapılmasaydı kur yıkımı çok daha büyük olabilecekti. Kamu bankalarına Merkez Bankası’nın arka kapısından döviz sağlanarak bu bankalarca dövize örtülü müdahale edilmesine rıza göstermesi bile tek başına “uyumun şahikası” sayılır.

Enflasyon hedefinin 15 puan üzerinde, yani 4 katı sonuçla çıkan bir merkez bankası başkanı çok doğaldır ki başarısızdır. Bu sonucu getiren de hükümetle uyumlu çalışmasıdır. Kararlı bir merkez bankası başkanı daha güçlü bir sıkılaştırma ile hedefe daha yakın olabilirdi.

Çetinkaya’nın görevden azli, ekonomik krizin ve krizin kötü yönetiminin siyasi faturasını, siyasi olmayan bir teknokrata keserek “günah keçisi” haline getirerek siyasi sorumluluktan kaçış demek.

Kur yükseliyorsa “dış güçler”, faiz yükseliyorsa “talimatlara uymayan başına buyruk Merkez Bankası başkanı” denilerek, krizin ve kötü yönetimin sorumluluğunun siyasi alandan dışsallaştırma çabasıdır yapılmaya çalışılan.

“Ağır bedelden” kasıt da siyaseten sandıkta ortaya çıkan metropol belediye kayıpları olmalıdır.

Şimdi Merkez Bankası bağımsızlığı vitrinden kaldırılarak şeklen de sona erdirildiğine göre; yeni ekonomi politikasının adı artık “MEP”tir; yani Maceracı Ekonomi Programı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan bu dönemin de haritasını şöyle açıkladı; “bundan sonra Merkez Bankası ekonomi programımıza çok daha güçlü destek verecektir.”

Bunun sadece “faiz indirin talimatı” olmadığı, Merkez Bankası kaynaklarıyla parasal genişlemeye dayanan mekanizmaların kurulması ya da çalıştırılması demek olduğu çok açık. Bunun sonuçlarının da yeni bir enflasyon-devalüasyon sarmalı, tam gaz hızlanan dolarizasyon olacağına hiç şüphe yok.

Başkan yardımcısı harikalar diyarında

10 Temmuz günü saat 23 sularında Meclis Bütçe Komisyonu’nda “torba yasa” teklifi çerçevesinde, Merkez Bankası yasasında değişiklik yapılarak hem zorunlu karşılıklara değişiklik getiren hem de ihtiyat akçesine değişiklik getiren maddeler üzerinde görüşmeler yapılırken, başkan yardımcısı Emrah Şener de soruları yanıtlıyordu.

Komisyon üyesi Diyarbakır milletvekili Garo Paylan Şener’e soruyor:

“Bakın, Sayın Cumhurbaşkanı “Merkez Bankası Başkanı -yani Para Politikası Kurulundaki arkadaşınız, Başkanınız- talimatlara uymadığı için görevden alındı.” dedi, Sayın Merkez Bankası Başkan Yardımcım. Şimdi ben de açık açık bir soru soruyorum ya, bu bağımsızlık olacak mı, olmayacak mı diye bir soru soruyorum. Bu talimatlardan haberdar mısınız?”

…
Talimatlardan haberdarsanız Sayın Başkan Vekilim, bu, Merkez Bankasının bağımsızlığıyla bağdaşıyor mu? Sayın Cumhurbaşkanı talimat gönderdiğini söylüyor ve “Yeni dönemde de faizin düşeceğini göreceksiniz.” diyor. Talimatla, emirle faiz düşer mi diye size net bir soru soruyorum.

Şener yanıtlıyor:

“Sayın Milletvekilim, ben iki buçuk senedir görevdeyim. Benim şu ana kadar karar alma mekanizmamda dışarıdan –bunu bütün samimiyetimle söylüyorum herhangi bir baskıyla ya da şeyle karşılaşmadım. Şu anda bana gelen not arkadaşlardan, yazılı cevap verebiliriz şeklinde. Siz samimi bir soru sordunuz, ben de samimi bir şekilde…

GARO PAYLAN – Cumhurbaşkanının beyanı var çünkü.

Şener- Ben henüz onları okuyamadım ama. İki buçuk sene içerisinde şu ana kadar bir defa bile herhangi bir şekilde hiçbir baskıyla karşılaşmadım, görevimi çok rahat bir şekilde yerine getiriyorum. Benim aldığım aile terbiyem gereği, başta anneme, aileme, bu ülkenin güzel insanlarına sorumluluğum, yarın görevden alınacağımı bilsem bile geceli gündüzlü çalışmaya devam ederim. Ama samimiyetle size şunu söyleyeyim: İki buçuk sene içerisinde hiçbir şekilde ne talimatla ne herhangi bir baskıyla karşılaştım mekanizmada.”

Cumhurbaşkanı hem Saraybosna dönüşü yolda konuşmuş, gazetelerde boy boy; hem de ertesi gün yani Meclis’te bu soru sorulduğu günün ortasında konuşmuş aynı konuda. Akşam 23 sularında Paylan’ın sorduğu bu sorunun yanıtı :”Ben henüz onları okuyamadım ama”.

Başkan yardımcısı Şener’in çok parlak bir özgeçmişi var. Türev ürünler üzerine de çalışmış. Analitik bir zihne sahip olduğu da çok belli. Peki ülkenin Cumhurbaşkanı çalışma arkadaşınızı görevden alıyor, bağımsızlığınız çöpe gidiyor, sizin de oy ortağı olduğunuz kararları son 24 saatte yerden yere vuruyor; ama sizin bundan haberiniz yok? Ayrıca da “baskı görmediğini” de söylüyor. Bunun için Cumhurbaşkanı’nın doğrudan Şener’e telefon mu açması gerekiyordu?

Twitter’da bir izleyicim, şu yorumu yapmış: “Baskı görmek için itiraz etmiş olmak gerekir”.

Merkez Bankası’nda para politikasına “karar veren” Para Politikası Kurulu üyeleri bir taraftan kendi özgeçmişlerine bu dönemin kötü referansını nakşederken, diğer taraftan da bir tek şu işi rahatça yapacaklar; hedefi tutmayan enflasyon gerçekleşmesi sonrasında yasa gereği hükümete mektup yazarken, tek satırda “Verdiğiniz faiz talimatı nedeniyle enflasyonu tutturamadık, arz ederiz” yazmaları yeterli olacak.

 Uğur Gürses

2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi, para politikası, siyaset

Merkez Bankası başkanı nasıl seçilmez?

ugurses1

Evine buzdolabı alırken bile eşine-dostuna danışan, internet sitelerinde ürün taraması yapıp kırk kere düşünüp taşınan, hasta olduğunda parası da yetiyorsa en iyi uzman doktoru, hatta akademik ünvanlısını arayıp şifa arayan yurttaşların ülkesinde, ulusal parasını basan kurumun başına getirilecek kişilerde liyakat, yeterlilik aramadan “tek adam” kararı ile atama yapılır hale geldi. Geldi de sonuçları hepimizi sarsıyor.  

Geldi ne mi oldu? Paramız hızla değer kaybetti.

Murat Çetinkaya’nın görevden alınarak yerine atanan Murat Uysal’ın adı intihale karıştı.

Murat Uysal’ın 2001 yılında Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Finans Enstitüsü’nde verdiği “Enflasyon Hedeflenmesi, Dünya’da ve Türkiye’deki Uygulanması” adlı tezinde belirgin biçimde intihal yapıldığı görülüyor. Öyle ki ABD’li iktisatçı Mishkin’den başlayıp, Merkez Bankası iktisatçılarının makalelerine uzanan bir intihal.

Twitter’da önce şurada yazılmış bu intihal iddiası: Kemal Kızılca (@fkkizilca) tarafından.

Sonra ise Research Ethics Econ@EconResEthics hesabınca listelenmiş nereden intihal yapıldığı.

Sonra Can Okar da (@canokar) listelemiş.

Şu üç makaleden paragraf paragraf aynen intihal yapılmış, açıkça görülüyor:

Mishkin (2000), “Inflation Targeting in Emerging Market Countries”,

Kadıoğlu et al (2000), “Inflation Targeting in Developing Countries”

Altınkemer (2001), “How Did They Manage the Floating Crisis?”.

Uysal’ın tezi YÖK sitesinde duruyor. Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Finans Enstitüsü’nde 2001’de kabul edilen, bu sayfalarca “kopyala-yapıştır” intihal yapılmış yüksek lisans tezinin “tez danışmanları”, bugün Borsa İstanbul Başkanı olan Erişah Arıcan, Suna Oksay ve İlhan Uludağ.

Hesap sormanın, hukukun el üstünde tutulmadığı yerlerde mümkün bu; hem intihali yapanlar için, hem de basıp onayı geçenler için intihal bir teze.

Paramızın itibarını koruyacak kurumun başına intihal yaptığı açık olan birini getirirken sorun bir değil iki.

Yurttaşlarının refahı ülkemizden çok daha yukarıda olan gelişmiş ülkelerde, kendi paralarını basan merkez bankalarının başına bir başkan atarken “kırk elekten” geçirmelerinin sebebi de bu, sonucu da.

Kırk elekten geçirdikleri için paraları daha istikrarlı, paraları rezerv para olarak kullanılıyor.

14 Mayıs 2016’da Sosyoloji mezunu Murat Çetinkaya Merkez Bankası başkanlığına atandığında yazdığım yazımdan bir alıntıyı paylaşayım;

Bakın, gelişmiş bir ülkede merkez bankasına başkan ataması nasıl yapılıyor?

2013’de Britanya Merkez Bankası’na başkan ataması yapılmadan önce ilana çıkılmış. Aranan özellikler sayılıyor. Deneyim aranıyor, finansal piyasalar ve makro ekonomi bilgisi. Liderlik ve yönetim, iletişim yeteneği de. Politika geliştirme, uygulama yeteneği aranıyor ki; değişen koşullarda manevra yapabilsin.

Aranan koşulların, ‘okulda gördüğü’ ders bilgisinin çok ötesinde olduğu açık. “İşi iş başında öğrenir” ya da ‘paraşütle indirelim, bir 4 yıl öğrensin, sonra ‘içeriden’ deriz’ diye de düşünülmemiş.

Süreç çok açık; adaylar önce bir komite tarafından 9 kişiye düşürülüyor, sonra 6’ya. Hazine Bakanı bu 6 adayla mülakat yapıyor ve adayını Başbakana bildiriyor. O da Kraliçe’ye. Ama belirleyici olan kurallardır. Hazine Bakanı’na kendi seçtiği değil, liyakat süzgecinden geçen adaylar gelir. Sonrası ise ‘ton farkıdır’. Başbakan ‘şunun adını yazın kararnameyi yollayın’ demiyor.

Britanya Parlamentosu Hazine Komisyonu neden Mark Carney’in atandığını şöyle açıklıyor; “Britanya Merkez Bankası’nın guvernörü olmak için gereken profesyonel özelliklerin, kalitenin, deneyimin ve kişisel bağımsızlığın bulunduğu sonucuna vardık”.

Gelişmişlik, kurum ve kurallarla ilgilidir; pozisyonların liyakatle doldurulup doldurulmadığı, o koltuktan işlerin nasıl yönetildiği ile ilgilidir, kişilerle değil.

…

Britanya gibi küresel ölçekte görece yüksek refah olan bir ülke, ‘zenginiz zaten, ne kaybederiz?’ diye düşünmeden, neden ‘kılı kırk yararak’ yarışma esaslı bir merkez bankası başkanı ataması yapıyor dersiniz? Hatta daha fazlası, yurttaşı olmayan birini merkez bankası başkanı olarak seçerek, neden ulusal parasının itibarını ona emanet ediyor? Acaba Britanyalılar kendilerine güvensiz mi?

Meraklısına, Mark Carney’in Britanya Parlamentosu’ndaki Hazine Komisyonu’ndaki mülakatta sorulara verdiği 45 sayfalık yanıtları okumasını, 4 saate yakın mülakat kaydını izlemesini tavsiye ediyorum. Bu bile tek başına, bir ülkenin kendi parasını basan kurumun başına birini atarken nasıl titizlendiğinin nişanesi olarak kayıtlarda duruyor. ‘Büyük devlet’ iddiasında olan bir ülke için önemli bir ‘nişan’.

İşte Mark Carney’in o kaydı; Britanya Merkez Bankası’na başkan olarak atanmadan önce Britanya Parlamentosu’nda Hazine Komitesi’nde geçirdiği “sözlü sınavın” 3 saat 44 dakikalık kaydı aşağıda.

“Milli irade” ise kallavi bir parlamento ve esaslı bir milli irade. Hem de “çoğunluğu alan hepsini alır” değil, her seçilmiş grubu içine alır biçimde.

Tekrar başa dönelim; ortak akılla, sorgulayarak, liyakata ve deneyime dayalı olarak neden bu ülke milli parasının itibarını intihalci birine teslim eder? Nedir bu gelişmişlerin bilmediği, bizim tek adamlarımızın bildiği sır?

Uğur Gürses

2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi, para politikası, siyaset

Bağımsızlık vitrinden de kaldırıldı

ugurses1

Seçimi kaybeden iktidarın, ekonomide ‘maceracı’ bir kulvara girdiğini epeydir düşünüyordum. Hükümetin Merkez Bankası kaynaklarına erişim ve yüklü faiz indirimi beklentisiyle başkanı görevden aldığını düşünüyorum. Ankara’dan gelen kulis haberleri de öyle.

Bunun üzerine DW Türkçe için yazdım, okumak için şu bağlantıya tıklayınız: Bağımsızlık vitrinden de kaldırıldı

2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi, enflasyon

Veri güvenilirliği tartışılıyor

ugurses1

Ekonominin sorunlarını çözmek yerine ortaya çıkan semptomları ortadan kaldırmaya dönük hareket eden, faizlere, kurlara, perakende fiyatlara, piyasa işleyişine kuralsız biçimde siyasi güçle müdahale eden, telefonla fiyat müdahalesi yapan ekonomi yönetimine aynı zamanda fiyatları ölçen kurum da bağlı ise hangi fiyatın doğru olduğu tartışma konusu olur.

Enflasyonda Haziran verilerinden sonra da soru işaretleri ortaya çıktı. Özellikle düşük gelirle yaşayan emeklilere enflasyon farkı ödemesi söz konusu iken. TÜİK ise sorulan sorulara yanıt vermiyor bir süredir.

TÜİK’in açıkladığı veriler ekonomide olan bitenin sonucu olduğu gibi, bu sonuçlara dayanarak çeşitli parametreler belirleniyor, kiralar, ücret artışları, emekli maaş artışları, sözleşme bedelleri gibi ekonominin çok kapsamlı bir alanında. TL’nin değerini koruma, fiyat istikrarını sağlama görevi olan Merkez Bankası bile istatistik kurumunun verilerine dayanarak politika oluşturuyor.

Hatalı bir raporlama, bu çok geniş alandaki ekonomik ilişkilere zarar verebilir. Bilerek isteyerek yapılacak yanlış bir raporlama ise güveni sarsacağı gibi, potansiyel olarak da mahkemelerde dava konusu olması bile muhtemel.

Son çeyrek yüzyılda Arjantin ve Yunanistan’ın düştüğü durum biliniyor; ülkeyi yönetenlerin talebiyle kamuoyunu yanıltıcı, durumu olduğundan daha iyi gösteren oynanmış raporlamalar yapılmıştı. Bu iki ülke toplumu, bedelini çok ağır ödedi. Örneğin Yunanistan, 2018’i yılı sonunda milli gelir seviyesi bakımından kriz öncesi 2007’ye göre yüzde 25 aşağıda kapadı.

CHP neye işaret etti?  

CHP Genel Başkan Yardımcısı ve parti sözcüsü Faik Öztrak, TÜİK’in diğer verileri ve enflasyon verileriyle ilgili olarak kalite konusunda çok ciddi iddialar gündemde olduğunu, araştırma önergelerine ise yanıt alamadıklarını anlatıyor.

“TÜİK’in diğer verileri ve enflasyon verileriyle ilgili olarak kalite konusunda çok ciddi iddialar gündemde. Bunları da araştırma önergeleri vasıtasıyla sorduk ama hiçbirine cevap alamıyoruz. Milletimiz soruların cevabını merakla bekliyor. Hatırlayacaksınız bu yıl başında gıdada fiyat toplama konusunda iş yeri seçim kriterlerinde TÜİK değişiklik yapmıştı. Eskiden çok sayıda yerden fiyat toplarken, şimdi en yüksek satış yapan sınırlı sayıda yerden fiyat topluyor. Buradan bakınca TÜİK endekslerinde gıda fiyatlarında aşağı doğru bir gidiş gördük. Bazı kalemlerde madde sepeti ağırlığı ve madde fiyatlarıyla hesaplanan ağırlık değişimleri ile aynı mal gruplarının piyasadaki fiyat değişimleri birbirini tutmuyor. Hatta bunun da ötesine gidilen bir şey var, şu anda konuşulan bazı üst düzey yetkililerin bu fiyat topladıkları sınırlı sayıdaki marketlere telefon açmak suretiyle “Bugün anketörlerimiz fiyat almaya gelecekler, şunda bu kadar indirim yapacaksınız” diye doğrudan fiyatlara müdahale ettiklerine yönelik iddialar var. Özellikle bu iddialar TÜİK’teki yönetim değişikliğinden sonra, mevcut başkanın MB yönetim kuruluna atanmasından sonra ayyuka çıktığını görüyoruz.”

İğne deliği “kalibresi”

Haziran ayı enflasyon verileri açıklandığında ilginç bir tablo ortaya çıktı; haziran ayında tüketici fiyatları endeksi On binde 3 artmıştı. Sayıyla yüzde 0.03 artış.

Sayılar açıklanmadan önce çeşitli kurumların piyasa analistleri ve ekonomistleri arasında yaptığı üç ayrı ankette beklentiler şöyleydi; Haziran ayı fiyat artışı tahmini Anadolu Ajansı Finans’ın anketine katılanlara göre yüzde 0.08, Bloomberg HT ve Reuters anketine göre yüzde 0.05, Foreks anketine göre ise yüzde 0.03 idi.

Anketlere katılanların yelpazesinin örnek olarak yüzde 0.5 düşüşle yüzde 1.2 artışa uzanan bir genişlikte olduğunu, örneğin “on binde 8” ya da “on binde 5” gibi sayıların bu beklentilerin ortalaması olduğunu anımsatmak gerekiyor.

On binde 3-8 gibi bir ortalamaya karşı, açıklanan enflasyonun yüzde 0.03 yani on binde 3 artış biçiminde açıklanması “iğne deliğinden geçmiş” bir tesadüf mü acaba?

Tüketici fiyat endeksi için TÜİK tarafından; 12 ana grupta olmak üzere, 43 alt grup altında toplanan 418 mal ve hizmet fiyatı, 81 il merkezinin tamamında, toplam 225 ilçede derleniyor. Ayda 28 bin 711 işyerinden 544 bin 256 fiyatın derleniyor.

Analistlerin bu kadar kapsamlı ve örümcek ağı dallara ayrılmış çoklu veri olmadan “on binde 1-2’lik” farklarla nokta tahmin yapmaları nerdeyse imkânsız.

TÜİK tarafından açıklanan aylık fiyat artışının on binde 5-8 gibi “saç kılı inceliğindeki” bir piyasa beklentisinin tam ortasına düşmesi soru işaretlerini barındırıyor.

En rahat kabul ise şurada; “piyasa beklentileriyle uyumlu çıkan veri”.

TÜİK üzerine tartışmalar ve “gri alanlar” giderek daha fazla gündemde. Bu yüzden, ülkenin istatistik kurumunun itibarını korumak için bir an önce açıklama yapılmalı.

TÜİK’in daha önce analistlerde tereddüt yaratan sorulara açıklıkla yanıt vererek üzerinde oluşan “bulutları” dağıtması gerekiyor.

Temel sorun şurada; ekonomi yönetiminin hem ekonomiye dair kararlar alıp hem de aynı zamanda bunun sonuçlarını toplayıp kamuoyuna açıklayan kurumu yönetmesidir. 17 yıllık Ak Parti iktidarında ilk defa istatistik kurumu, Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile birlikte ekonomi yönetimine bağlandı. İcraatı yapanla ölçen aynı bakana bağlı.

Nitekim bu konu giderek siyasi alanda da yerini buluyor.

Verilerin güvenilir olması için bir an önce istatistik kurumunda birkaç adım atılmalıdır.

Birincisi, kamuoyunda soru işaretleri barındıran konular açıklanmalıdır. Geçmiş yıllarda olduğu gibi ekonomi gazetecilerine, analistler ve ekonomistlere, akademisyenlerin soruları yanıtlanmalıdır.

İkincisi, tereddüt oluşan, soru işaretleri bulunan konuların Eurostat gibi kabul gören kurumların hakemliğinde aydınlığa kavuşturulması gerekliliğidir.

Üçüncüsü, kurumun doğrudan siyasi yönetim altından çıkarılarak, bütçesi ve idari yapısının bağımsız bir hale getirilmesi gerekiyor.

Uğur Gürses

2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi, para politikası, siyaset

Bütçe açığına banknot matbaası çözümü

ugurses1

Durgunluk ve maliyet şoku içinde Ankara’nın adım atarak bir ekonomi politikası çerçevesi ortaya koymasını bekleyen iş kesiminin aldığı karşılık şu oldu; para basılacak.

Seçim sonrasında elindeki iki büyük metropolü muhalefet ittifakına kaybeden, ama İstanbul sonucunu beğenmeyip YSK eliyle yenileten ve yeniden büyük farkla kaybeden iktidarın ekonomi politikasında temel adımları atamayacağını, “maceracı” yollara başvuracağını düşünüyordum. Bunun doğrulanması uzun zaman almadı.

Merkez Bankası’nın bilançosunda geçmiş yılların kârından ayrılan ve “ihtiyat akçesi” olarak duran 46 milyar TL’lik rezerve el atmak için düzenleme yapılacağı Reuters tarafından duyuruldu.

Peki buna neden ihtiyaç duyuldu? Beş ayda yıllık hedefe yaklaşan bütçe açığını kapatmak, daha da fazla harcayabilmek için. Peki bütçe açığını Merkez Bankası kaynaklarıyla, daha doğrusu Merkez Bankası’nın bastığı parayla kapatmak bizi nereye götürecek? Basamak basamak ilerlediğimiz gibi: Enflasyon-devalüasyon döngülü 90’lı yıllara.

Merkez Bankası bir devlet kurumu değil, özel hukuk tüzel kişiliği olan bir kurum. Bildiğimiz anonim şirket. Kamu kimliği, çoğunluk hissesinin Hazine’de olmasından. Diğer şirketlerden farkı, olağanüstü bir imtiyazının olması; para basma yetkisinin Meclis tarafından çıkarılmış bir yasa ile bu anonim şirkete verilmiş olmasında.

Merkez Bankası’nın bir taraftan yasa ile kendisine verilen görevleri var, bir taraftan da faaliyetlerinde her anonim şirket gibi kurallara uyuyor. Kâr elde ettiğinde vergisini ödüyor; her yıl elde ettiği kârdan da yasa gereği ihtiyat akçesi ayırıyor.

Parasal ihtiyat

İhtiyat akçesi, Merkez Bankası yasasına göre yıllık kârından ayrılır, dağıtılmaz. Brüt kârın yüzde 20’si “ihtiyat akçesi”, vergi karşılığı ayrıldıktan sonra kalan miktar üzerinden de yüzde 10 “fevkalade ihtiyat akçesi” ayrılır.

 Şirketler hukukunda olması bir tarafa, yasasına ihtiyat akçesi oranları konularak kâr dağıtımının bu yolla azaltılmasının, fren konulmasının amacı; yasa koyucu tarafından, para basma imtiyazının temel bir bütçe finansman kaynağı olarak görülmemesidir. Parasal bir ihtiyattır.

Özel şirketlerde, “ihtiyat akçesi” ortaklara dağıtılmamış önceki yıllar kârıdır. Zarar olan yıllarda bu ihtiyat akçesinden karşılanabiliyor. Denildiği gibi “kefen parası”. Ancak Merkez Bankası için “kefen parası” değil, zira onun, başkaları için “kefen parası” olan parayı basma yetkisi var.

Eğer ekonomide işler kötü gidiyorsa şirketler kesiminin kârı azalır, zarar eder. İşler kötüye gittiğinde Merkez Bankası ise genelde kâr eder.

İktidarlar Merkez Bankası kaynaklarına el atıyorsa para basılıyor demektir. Bu da aslında şirketlere zarar ve bireylere yoksullaşma getirir; banka, bir nevi ekonomik birimlere “kefen dikiyor” demektir.

Daha önce bu satırlarda aktarmıştım: banka 2018’de brüt 66.8 milyar TL kâr elde etmiş, bundan 10.6 milyar TL vergi karşılığı ayrılmış, 13.3 milyar TL “ihtiyat akçesi”, 5.3 milyar TL de “fevkalade ihtiyat akçesi” olmak üzere toplam 18.7 milyar TL karşılık ayrılmıştı.

Bütçe açığının tamamı

Bu ayrılan 18.7 milyar TL’lik karşılık; 15 mart tarihinde, bankanın bilançosunda geçmiş yıllardan biriken 27.5 milyar TL’ye ilave edildiğinde toplam karşılık 46.2 milyar TL’ye çıkmıştı.

Geçen yıl bütçeye gelir kaydedilen kamu bankaları ve Merkez Bankası’ndan elde edilen temettü gelirlerinin toplamı 12.4 milyar TL idi. Bunun bütçe gelirlerini içindeki payı yüzde 1.65’i idi.

Bu yıl kamu bankalarından bütçeye aktarılan bir kâr yok. Merkez Bankası’ndan aktarılan tutar 38.1 milyar TL. Bunun, 2019 boyunca “beklenen” bütçe gelirlerine (880 milyar TL) oranı yüzde 4.3 şimdiden. Bütçe gelirlerinin de 880 milyar TL’yi bulacağı şüpheli.

Şimdi gelelim, 46 milyar TL’lik ihtiyat akçesinin de bütçeye gelir olarak aktarılması halinde ne görüneceğine; bu durumda beklenen bütçe gelirlerine oranı yüzde 9.5 olacak.

2019 yılında 84 milyar TL’sı temettü ve ihtiyat akçesi olmak üzere, ayrıca 10.2 milyar TL de kurumlar vergisi olarak ödeyen Merkez Bankası toplamda 94 milyar TL’lik bir nakdi Hazine’ye aktarmış olacak.

Ekim ayında Cumhurbaşkanı’nın damadı olan Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak tarafından hazırlanan Yeni Ekonomik Program’ın (YEP) parçası olarak 2019 bütçesinde öngörülen 80.6 milyar TL’lik yıllık bütçe açığını 94 milyar TL’lik Merkez Bankası’nın bastığı para ile kapatılmış olacak. 

Para basarak bütçe açığının kapatılmasının hiçbir ülkeye fayda getirmediği, tersine zarar getirdiği geçmiş deneyimlerle de bilinmesine rağmen.

Uğur Gürses

2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi, Reform, siyaset

23 Haziran depremi sonrasında ekonomi ne olacak?

ugurses1

İstanbul’daki 23 Haziran seçiminde 9 puanlık fark Ankara’da siyasi deprem etkisi yaratttı. Bu sonucun ekonomideki derinleşen krize kapsamlı ve etkili bir program çıkaramayacağı çok açık.

Bir ekonomi programı, yeni kabine, reform mümkün mü?

DW Türkçe için yazdığım yazıyı okumak için şu bağlantıya tıklayınız:

23 Haziran depremi sonrasında ekonomi ne olacak?

2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi

Nerede o eski emisyonlar?

ugurses1

Bu bayramda da en çok dikkatimi çeken şu oldu; geçmiş bayramlara göre (“nerde o eski bayramlar?” ) nakit talebi görece epey ama epey düşük kalmış.

Her bayramda olduğu gibi hava durumu, tatilin süresi gibi unsurları talep farklılığı yaratabiliyor. Geçen yılla bu yılı farklılaştıran bir unsur yok.

Sayıların bize gösterdiği durum epey vahim görünüyor. Vahim olan; nakit talebinde kayda değer bir reel küçülmenin olması. Ekonomik kriz alım gücünü de, harcanabilir geliri de düşürdü. Sonucu nakde olan talebin düşmesi oldu. Yani banka hesabında nakdiniz yoksa ATM’den çekemiyorsunuz.

Önce şu tabloya bakalım:

Geçen yıl 14-17 Haziran’da perşembeden pazara üç buçuk günlük tatilden, bu yıl 4-7 Haziran’da Salıdan Cumaya bir tatil vardı.

9 günlük bir tatil için “izin kolaylığı” açısından geçen yıl ile bu yılın çok da farkı yok. Dolayısıyla gün farkından kaynaklanacak nakit talebi ilave bir unsur değil.

Sayılara bakıldığında, geçen yıl 160 milyar TL’lik bir emisyonla bayrama girilmiş, bu yıl ise 155 milyar TL ile.

Geçen yıl Şeker Bayramının 15 gün öncesine göre emisyon artışı yüzde 18.5 olmuş. Bu yıl bayramdan 15 gün önce 135 milyar TL’lik emisyon seviyesi, 20 milyar artışla 155 milyar TL olmuş. Artış oranı yüzde 14.6

Burada olağanüstü bir farklılık da yok. Birkaç milyar farklılık da önemli değil.

Sorun şurada; kabaca yüzde 20’lik enflasyona karşın geçen yılki seviyenin de altında.

Geçen yıl Şeker Bayramında olduğu gibi emeklilere yapılan 1000’er liralık ikramiye ödemesi bu bayramda da yapıldı. Tekrar anımsatalım; geçen yılki emisyon seviyesi 160 milyar, bu yılki 155 milyar. Bunların içinde kabaca 12 milyar TL’lik ilave ikramiye ödemesi de var.

(Yazının ilk halinde “Geçen yıl Şeker Bayramında emeklilere yapılan 1000’er liralık ikramiye yoktu” diye yazmıştım. Kurban Bayramında başladı diye anımsıyordum. Uyarılar aldım, düzelttim)

Geçen yılla bu yılki arasında yüzde 18.7’lik enflasyon farkını da hesaba katarsanız; 2018’deki Şeker Bayramında nakit talebi zirvesi olan 160 milyar TL’lik emisyon seviyesinin bu yıl 190 milyar TL olması gerekirdi. Bu yılki 155 milyar TL’de.

Tabloda “bugünkü değer” olarak gösterdiğim değerler, o yıllardaki Şeker Bayramlarında ulaşılan emisyon seviyesinin enflasyonla düzeltilmiş bugünkü satın alma gücünü gösteriyor.

Tablo önceki yılların Şeker Bayramındaki emisyon seviyelerini de gösteriyor. Çok açık biçimde 2019 yılı nakit talebi açısından reel küçülmenin olduğu ve son 5 yılda 2017 ile birlikte en kötü yıl olarak görünüyor.

Eğer 2017 Nisan ayından bu yana bakılırsa emisyon hacminin 130 milyar TL’lik çizgiye oturup kaldığı dikkat çekiyor. Ekonomik durgunluğun habercisi olarak.

Emisyonla yani piyasaya sürülen nakit paralarla ilgili diğer yazılarımı okumak için şuraya tıklayınız: https://ugurses.net/tag/emisyon/

2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi, enflasyon, para politikası

Kör gözüm parmağına adımları

ugurses1

Yurttaşların tasarruf ve borçlanma tercihlerine getirdiği kısıtlamalarla Ankara daha da kaygı yaratıyor.
DW Türkçe için yazdım: Okumak için aşağıdaki bağlantıya tıklayınız:
https://www.dw.com/…/analiz-k%C3%B6r-g%C3%B6z%C3…/a-488142

2018 Ekonomik Krizi, Ekonomi, para politikası, siyaset

Kamu bankalarının “seçim görev zararı”

ugurses1

3 kamu bankasının yılın ilk çeyreğinde sadece kendi döviz varlıklarından sattıkları döviz miktarı 3.2 milyar doları buldu.

DW Türkçe için yazdığımı yazıyı okumak için lütfen şu bağlantıya tıklayınız:

Kamu bankalarına “seçim görev zararı”