Kategori: Uncategorized

Bugünkü Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğ ile yerleşiklerce gerçekleştirilen ihracatta, ihracat bedelleri “ithalatçının ödemesi sonrası doğrudan ve gecikmeksizin ihracata aracılık eden bankaya transfer edilecek veya getirilecek”. Ayrıca, bu süre 180 günü geçemeyecek, ilave olarak da bu bedelin en az yüzde 80’i TL’ye çevrilmesi zorunluluğu getirildi.

Ayrıntıları merak edenler gazetelerdeki haberlere ve Resmi Gazete‘ye bakabilir.

En baştan şunu not edelim; sokakta fısıltı gazetesi ile “sermaye kontrolü getirilecekmiş” dedikoduları ile baş etmek için olabildiğince serbesti eğiliminde olması gereken Ankara, tersine “getir şu dövizleri” atmosferiyle kambiyo serbestisini geriye sarıyor.

Bu karar öncesinde ne oluyordu? İhracat yapan şirket kazandığı dövizi istediği biçimde, istediği yerde tutuyordu. Hani ödemeler dengesinde “net hata noksan” artıyor, nereden geliyor bu paralar dediğimiz hikaye var ya tam da orası. Dövizini yurtdışında tutan ihracatçı ara malı ithalatı yine yurtdışı mevduat hesabından öderse “bilinmeyen bir giriş var” diyorduk.

Dönelim alınan karara…

Deneyimli olanlar bu kararın ilk günden işlemeyeceğini bilir; böyle zora koşulan ihracatçı dövizi getirir, TL’ye çevirir ama aynı anda bu dövizi satın alır ve geri götürür. Buna engel yok. Geçmişte bu zorunluluk vardı; “birebir işlem” adı altında ve aynı kur üzerinden döviz geri alınır ve yurtdışına transfer edilirdi.

Örnekleyelim; ihracatçı dövizini Türkiye’deki bir bankaya getirir (ya da orada tutuyordur) 6.70’lik kur üzerinden döviz alım belgesini kestirir, yine 6.70 üzerinden dövizini satın alır ve isterse yurtdışındaki banka hesabına transfer ettirir.

Eskiden döviz satışlarında binde 1’lik  kambiyo gider vergisi uygulanıyordu; şimdi o da yok. Yani birebir işlem maliyetsiz yapılabilir. Not düşelim ki bu “birebir” işlem banka ve ihracatçı arasındaki ticari ilişkiye bağlı; herkese uygulanacak bir durum değil. Sonuçta, büyük ihracatçılar işini görür, küçükler TL’ye dönüp kalır. Bu ne açıdan önemli? Eğer ihracatçı aynı zamanda üretim girdisi ithalatçısı ise dövize dönmek gerekir, hatta dövizde durmak gerekir. Küçük olanlar TL’ye dönüp, sonra döviz satın almak zorunda kalacak. Aynı “birebir” aynı kurdan dönmeleri zor olacağı için zarar edecekler.

“Geçmişte bu zorunluluk vardı” dedim evet; ne zaman mı kaldırıldı? 2008 küresel krizinin öncü dalgaları hissedilirken 2008 Şubat ayında kaldırıldı.

Kazandığınız dövizi ne yapacağınızı devlet söylüyorsa “kambiyo rejimi” açısından kısıt var demektir. Eskiden olan bir kısıt 2008’de kaldırılıyor, ama 2018’de yeniden getiriliyorsa kıyısından köşesinden kambiyo rejimi kısıtlanıyor demektir.

Hükümetin doğru olan teşhisi şu; yurttaşlar dövizi yastık altında, kasada tutmaya başlıyor, ihracatçı da muhtemelen dövizlerini yurtdışı bankalarda tutuyor olmalı.

Her iki eğilimin arkasında yatan da güvensizlik.  Bir taraftan “ekonomik saldırı altındayız”, “dış güçler bizi yıkmak istiyor” söylemi yükseltiliyor, bir taraftan da ekonominin kural ve kurumlarını çalıştırmayıp “ezber bozacağız”, “paradigma değişti” diyerek “her an her şey olabilir” düşüncesi yer ediniyor zihinlerde.

İşte bu yüzden son bir ayda bankalardaki döviz hesapları 7.9 milyar dolar azaldı. Bunu “vatandaş döviz bozdurdu” diyenlere de şunu sorun “o zaman TL mevduatlar ne kadar arttı?” Bunun yanıtı ise sadece 4.4 milyar dolar karşılığı TL mevduat artışı var. Bunun içinde birkaç milyar dolar karşılığı eden kamunun erkene çekilmiş maaş, ikramiye ödemeleri de var.

Ekonomide atılması gereken adımları atmayıp, nedenlerle değil sonuçlarla kavga etmek; yel değirmenleri ile savaş gibidir. Tersine etki yaratır.

Hükümetin de şu ana kadar yaptığı da o.

“Dövize saldırarak oralardan döviz alma yoluna gitmeyin…Bu milleti ayakta tutmak sadece bizim görevimiz değil, sanayicinin tüccarın da görevidir. B planını C planını uygulamak zorunda kalırım bunu da böyle bilesiniz” dediğinizde vatandaş bankaya koşar, ihracatçi dövizini yurtdışında tutar.

Ağır çekimde tren kazasına, içinde yolcu olarak tanık oluyoruz…

Ankara toplumu kötü olan her şeyde “dış güçlerin saldırısı” biçimindeki komplolarla açıklamaya öyle alıştırdı ki; bir bankanın internet kurlarının teknik bir nedenle piyasa dışı kalması bile başka türlü açıklanamaz oldu.

Halkbank düşük kur ilan ederek birilerine çıkar sağlamış olamaz. Çok belli ki algoritmada, “piyasa fiyat süzgeçlerinde” bir hata meydana gelmiş.

Bankaların internet kurları uluslararası piyasada geçen kurlara endekslidir. Reuters ya da Bloomberg’de geçen kurlara ya da faizlerin kaynağı da “matching” denilen otomatik alım-satım brokerları, bankalar, yatırım şirketleridir.

Zaman zaman yanlış ya da hatalı kotasyonlar girilmiş olabilir. Eğer kendi internet sitesinde müşterilerine döviz alım-satım kuru ilan eden banka güvenlik algoritmasını iyi kurgulamamışsa bunu müşterilerine yansıtabilir. Ucuzdan satıp, pahalıdan da alabilir.

Türkiye’de piyasa açıkken hatalı kur geçmesi zor. Anında yeni kur ya da fiyat geçer. Hatalı kur, yanlış kotasyon çoğunlukla Türkiye’de piyasa kapalı iken, bu piyasaya uzak  mali piyasa “dealer”ı, “trader”ı tarafından girilir. Bu hata hemen de fark edilmeyebilir.

Türkiye’de ise bankaların en zorlandığı zamanlar iç piyasanın kapalı olduğu zamanlardır. Hem piyasa fiyatlarına uzak kurların potansiyel olarak geçme olasılığına karşı, hem de sığ piyasa koşullarında yüksek dalgalanma olduğu için Türkiye’de bankalar geniş bir alış-satış kuru ilan ederler. Başka da çare yoktur. Bazen bunu bilmeyenler “banka bize dövizi çok yüksekten satmak istiyor” ya da “düşükten almak istiyor” diye yakınırlar.

İç piyasaların kapalı olduğunda; geceleri, hafta sonları, resmi tatillerde piyasalar kapalı olsa da uluslararası piyasalarda TL için kur ilanı yabancı kuruluşlarca durdurulmaz.

Piyasa sığ olsa da fiyat vardır. Ama içeride bankalar temkinli olmak için marjı açarlar, güvenlik algoritmaları koyarlar.

Örneğin piyasa açıkken en son dolar kuru 6.5 geçmiş iken diyelim ki gece yarısı 4.5 gibi bir kur girildi ise internette kur ilan eden bankanın kendi iç algoritması örneğin şöyle çalışmalıdır; “eğer uluslararası piyasa kaynağından gelen kur (faiz) en son iş gününde geçen kurdan yüzde 2 (ya da daha geniş bir marj) farklı ise alım-satımı durdur, kur ilan etme; 15 dakika bekle, sonra yeniden kaynağı kontrol edip fiyat yayımla”

Bu tür piyasa dışı fiyat, kur ya da faiz kotasyonu yerel piyasanın kapalı olduğu anlarda gelebilir. Bunun için de algoritmalar yazılır. Bunu birçok banka yapıyor.

Buradan “bizim bankalarımıza operasyon çekiliyor” saçmalığına gidilmez.

Halkbank’ın başına gelen de eğer “hacklenme” değilse olasılıkla böyle bir durum. Algoritma karışmış, çalışmamış ya da önceden öngörülmemiş bir fiyat geçtiğinde ne yapacağını bilememiş olabilir.

Ucuz döviz alanlara ne olur?

Banka bu işlemleri iptal eder; ısrar eden olursa olasılıkla “sebepsiz zenginleşme” davası ile karşılaşır.

Bir banka şubesinde yerde para bulsanız sonra biri çıkıp düşürdüğünü söyleyerek sizden talep etse ısrar mı edersiniz? Ötesi hırsızlığa girer.

Halkbank olayının en kötü tarafı şu; açıklamada “dış kaynaklı 3. parti yazılımdaki sistemsel ve operasyonel hata…” sözleri ile yapılması. Topu “dış kaynağa” atınca hata ortadan kalkıyor mu?

Hatadan çok öte hataya nasıl yaklaşıldığı, hatanın nasıl açıklandığı çok daha önemli.

Hatanın telafisi olur. Tüm işlemler geri alınır; hatayı yapan hesap verir.

Ama hatayı “dış güçlerle” açıklama sersemliği hepimize kalır.

ABD ile diplomatik kriz doğal olarak mali piyasaları tedirgin ederdi; etti de.

Ancak bu krize gelen kadar ekonominin zaten “adı konmamış” bir krizde olduğu herkesin malumu.

Dolar kuru 4.90’da iken kriz yoktu da 5.5-6 hatta bugünkü gibi 6.5’e gelince mi kriz oldu?

Dışa açık bir ekonomi iseniz sermaye hareketleriniz serbest ise ABD gibi bir ülke ile diplomatik kriz yaşıyorsanız sermaye kaçar. Kaçarken de kur yükselir. Zira sizin hikayenize gelmişse; getirdiği dövizleri baştan bozdurup tahvilinizi ya da hisse senedinizi satın almıştır. Hem bu varlıkların riskini, hem de sizin paranızın riskini almıştır.

Diplomatik kriz çıktığında da varlıklarını satarak dövizine dönmek ister; bu da kuru yukarı iter. Şimdi buna “TL’yi aşağı çekmek için manipülasyon yapıyorlar” denmez.

Hakkıdır; tahvilini ya da hissesini satar; aldığı TL’lerle dövizini alıp transfer eder, çıkar.

Şimdi içeride kalıp da döviz kuru riskini ortadan kaldırmak için swap yapanın önünü de keserseniz “örtülü sermaye kontrolü” olarak görülür. Nitekin perde arkasından konuşuyorlar da.

Siyasetçiler kötü ekonomik koşulları ABD ile çıkan diplomatik krize yıkmak için “ekonomik savaş ilan ettiler”, “kuru kurşun gibi kullanıyorlar” diyerek politik sorumluluğu ABD’ye ve Trump’a havale etmek isterken bir şey daha oluyor; bu söylemden korkan yurttaşlar dövizlerini bankalardan çekiyor.

Zeten baskıyla yaratılan tek seslilik ortamında “fısıltı gazetesinin” yolunu açmıştı siyasetçiler; sokakta yayılan fısıltı ile tedirginlik yayılırken bir de “bize ekonomik savaş ilan ettiler” türü açıklamalar vatandaşı iyice tedirgin ediyor.

27 Temmuz-24 ağustos arası dönemde bankalardaki döviz mevduat hesaplarında 7.9 milyar dolarlık azalış var. Tek başına 17 Ağustos’la biten haftada 7.5 milyar dolarlık azalış dikkat çekiyor.

Ne olmuş? Dolar kurunun 7’ye vurduğu hafta vatandaş döviz mi bozdurmuş? Böyle olmadığını görüyoruz. Nereye bakarak? TL mevduatlara bakarak. Aynı 1 aylık dönemde, TL toplam mevduat 25 milyar artmış. Yani 4.4 milyar dolar karşılığı (vadeli TL mevduat artışının karşılığı da 1.4 milyar dolar ediyor). Bu TL mevduat artışının da yüzde 67’si vadesiz mevduat artışı. Özellikle de bayram öncesi hafta devletin bankalara emeklilere ikramiye ve maaş ödemesi için geçtiği fonlardan oluşan bir akımın olduğu dönemde olmuş. Özeti şu; vatandaş döviz bozdurmamış, dövizi çekmiş.

Bunun böyle olduğunu teyit eden başka bir kanal da Merkez Bankası’nın efektif kasasındaki 1.1 milyar dolarlık azalış. Yani Merkez Bankası kasalarında her zaman bulundurduğu yabancı para efektifleri bu çekilişi karşılamak için bankalara vermiş.

Nitekim Merkez Bankası’nın bu dalgaya karşı döviz cinsi zorunlu karşılıkları serbest bırakması ile bankalar rahatlıkla bu döviz hesabı çekilişlerini karşıladılar. Ancak bu durum sürdürülebilir değil. Önceki yazıda da not düştüğüm gibi; bu defa bizatihi rezerv azalışı bir stigma halini alacak, Türkiye’nin kredi kanalları daha da daralacak.

Ankara siyaseti ekonomideki erozyonu-depremi karşılamak için temel adımları atmak yerine “bize savaş ilan ettiler” söylemini tekrarlayıp duruyor. TL’yi güçlendirecek adımları göremeyen yurttaşlar daha da tedirgin oluyorlar.

Siyasetçiler Trump’ı vatandaşa şikayet etmek yerine TL’yi savunmak için adımları atmalılar; en başta Merkez Bankası’nın elini serbest bırakmalılar.